Zbigniew Cybulski, Kniaże
Zbigniew Hubert Cybulski (ur. 03 listopada 1927 w Kniażach, zm. 8 stycznia 1967 we Wrocławiu – polski aktor teatralny i filmowy, uważany za jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych aktorów powojennej Polski. Jego największym osiągnięciem filmowym jest rola Maćka Chełmickiego w filmie Popiół i diament z 1958 roku, w reżyserii Andrzeja Wajdy.
8 stycznia 1967 wpadł pod koła pociągu na terenie wrocławskiego dworca kolejowego i doznał ciężkich obrażeń ciała. Zmarł w szpitalu tego samego dnia.
Był absolwentem gimnazjum im. Jędrzeja Śniadeckiego (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Jędrzeja Śniadeckiego) w Dzierżoniowie (1947) oraz PWST w Krakowie (1953. W tym samym roku zadebiutował w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku w sztuce Intryga i miłość Friedricha Schillera. Rok później zaprezentował się w swoich dwóch pierwszych rolach filmowych w produkcjach Pokolenie i Kariera. Wówczas też, razem z Bogumiłem Kobielą, założył artystyczny teatrzyk studencki Bim-Bom w Gdańsku, którego był dyrektorem. Zagrał również w filmach Ósmy dzień tygodnia Aleksandra Forda i Krzyż walecznych Kazimierza Kutza (ten pierwszy został wstrzymywany przez cenzurę w Polsce przez ponad 20 lat).
Największą popularność przyniósł Cybulskiemu film Popiół i diament z 1958 roku, wyreżyserowany przez Andrzeja Wajdę, oceniany jako jedna z najlepszych produkcji w historii polskiej kinematografii. Film nominowany został do nagrody Brytyjskiej Akademii Sztuk Filmowych i Telewizyjnych. Na początku lat 60. aktor przeprowadził się do Warszawy, gdzie występował w Kabarecie Wagabunda, Teatrze Ateneum. Grał tam w takich sztukach jak Kapelusz pełen deszczu, Dwoje na huśtawce czy Pierwszy dzień wolności. Występował w spektaklach Teatru Telewizji, m.in. w produkcjach Murowane alibi Janusza Morgensterna, Podwórko Andrzeja Jarockiego, Romans prowincjonalny Kornela Filipowicza czy Zatrzaśnij ostatnie drzwi na podstawie tekstu Trumana Capote’a.
W 1960 roku wystąpił w kolejnym filmie Wajdy, Niewinni czarodzieje. Dzięki zdobytemu uznaniu za Popiół i diament otrzymywał role w produkcjach zagranicznych: francuskich filmach Herbata i mięta (1961), Lalka (1962), a także w międzynarodowym przedsięwzięciu Miłość dwudziestolatków. W 1964 zagrał w szwedzkim filmie Kochać i Rękopis znaleziony w Saragossie nakręconym na podstawie powieści Jana Potockiego. Ta druga rola uważana jest za jedną z najlepszych w jego karierze.
Zagrał w wysoko ocenianych filmach Salto, Mistrz i Jowita. Miał wystąpić w telewizyjnej wersji sztuki Tramwaj zwany pożądaniem w Stanach Zjednoczonych, a także nakręcić film z Marleną Dietrich[9]. Oba projekty nie zostały jednak zrealizowane z powodu śmierci aktora. Ostatnią rolą w dorobku aktorskim Cybulskiego była kreacja w filmie Morderca zostawia ślad (1967).
Wyrazistość kreowanych przez siebie postaci, charakterystyczny ubiór i gra aktorska, a także śmierć przyczyniły się do powstania wokół osoby Cybulskiego pewnej legendy, mitu, nadając mu rangę postaci kultowej w polskim kinie powojennym. Aktor nosił zwykle amerykańską wojskową kurtkę, dżinsy, chlebak oraz charakterystyczne przyciemniane okulary. Jego sposób ubierania się był obiektem podziwu ówczesnej młodzieży. Wiele osób naśladowało jego styl.
Prowadził nonkonformistyczne życie na krawędzi, na jakie tylko pozwalały polskie realia tamtych lat. Sprawiał wrażenie osoby łamiącej wszelkie konwenanse. Wydawał się ciągle gdzieś spieszyć i nie zwracał uwagi na to, co go nie interesowało. Taka postawa budziła porównania do amerykańskiego aktora Jamesa Deana, uważanego za kreatora wizerunku „buntownika bez powodu”, „żyjącego na krawędzi”.
30 sierpnia 1960 roku zawarł związek małżeński w Sopocie z Elżbietą Chwalibóg. Wesele odbyło się w kaszubskiej wsi Chmielno. Wzięło w nim udział wielu artystów z całej Polski. Z małżeństwa z Elżbietą Chwalibóg pochodził jego syn, Maciej Cybulski (ur. 30 stycznia 1961, zm. 19 lutego 2016).
Zbigniew Cybulski był kuzynem nauczyciela Wojciecha Jaruzelskiego. Matka aktora, Ewa (1903–1987), nosiła nazwisko rodowe Jaruzelska i była córką Izabeli z Krzysztofowiczów (rodzina polskich Ormian) i Józefa Jaruzelskiego. Niektórzy spośród biografów Cybulskiego z powodu zbieżności imion i nazwisk mylnie utożsamiają pedagoga Wojciecha Jaruzelskiego z Dzierżoniowa z generałem Wojciechem Jaruzelskim (chociaż był on także daleko spokrewniony z Cybulskim). Ojcem aktora był Aleksander Cybulski (1896–1965), przed wojną urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Cybulski miał jednego młodszego brata Antoniego (1931–2009), który z zawodu był prawnikiem.
Był człowiekiem religijnym, o czym świadczył ksiądz Stanisław Sierla.
Tablica pamiątkowa na dworcu Wrocław Główny, 1997 (2014)
Zbigniew Cybulski prowadził bardzo intensywny tryb życia. Przemieszczał się po całym kraju jeżdżąc pociągami, do których zazwyczaj wskakiwał w ostatnim momencie. Podobne sceny pojawiają się w wielu filmach, w których zagrał (np. w filmie Pociąg konduktor parokrotnie zwraca mu uwagę, kończąc kwestią w 77. minucie filmu „Wsiadaj pan, no wsiadaj pan! Koniecznie chce pan trafić do szpitala”, film Salto rozpoczyna się sceną w której Cybulski wyskakuje z pociągu, a kończy sceną w której wskakuje do pociągu, w filmie Pokolenie Cybulski w jednej z pierwszych scen wskakuje z kolegami na pociąg towarowy wiozący węgiel w celu jego kradzieży).
8 stycznia 1967 Cybulski był w towarzystwie Alfreda Andrysa[a] na dworcu Wrocław Główny, wracając z kręconych dzień wcześniej zdjęć do filmu Morderca zostawia ślad. Próbując wskoczyć do pociągu ekspresowego „Odra” odjeżdżającego z 3. peronu o godz. 4:20 do Warszawy, Cybulski wpadł pod jego koła i doznał ciężkich obrażeń ciała. Zmarł we wrocławskim Szpitalu Specjalistycznym im. Ludwika Rydygiera, po trwającej godzinę walce o życie, około godz. 5:25 przy ratującym go dr. Zygmuncie Sicińskim.
Został pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Henryka Sienkiewicza w Katowicach w grobowcu rodzinnym. Między władzami (które nie chciały zezwolić na katolicki pogrzeb) i rodziną miał miejsce spór o sposób pochówku. W 2007 na grobowcu tym postawiono głaz z krzyżem i płaskorzeźbą przedstawiającą aktora. W grobowcu tym pochowano również jego rodziców oraz brata.
W miejscu tragicznego wypadku, na posadzce peronu 3 dworca Wrocław Główny, została wmurowana tablica pamiątkowa, którą odsłonił Andrzej Wajda w 30. rocznicę śmierci aktora (1997).
W 1984 roku zajął 1. miejsce w rankingu aktorów 40-lecia zorganizowanym przez Wydział Kultury i Sztuki UM w Łodzi.
Otrzymał Super Złotą Kaczkę magazynu „Film” dla najlepszego aktora w historii polskiego kina (1996).
W zorganizowanym przez tygodnik „Polityka” plebiscycie na najwybitniejszego aktora przypadło mu 4. miejsce (1998).
Zajął 1. miejsce w rankingu magazynu Newsweek na najlepszego polskiego aktora, opublikowanym w 2009 roku.
W 1968 roku powstał film fabularny Wszystko na sprzedaż w reżyserii Andrzeja Wajdy, który był hołdem, pożegnaniem i próbą rozliczenia się z mitem Cybulskiego.
Od 1969 roku przyznawana jest nagroda im. Zbyszka Cybulskiego, którą otrzymują młodzi aktorzy „wyróżniający się wybitną indywidualnością”.
Zespół 2 plus 1 nagrał w 1977 roku płytę Aktor, będącą hołdem złożonym zmarłemu artyście.
Amerykański pisarz George Quasha poświęcił Cybulskiemu wiersz „On the Death of a Polish Actor”.
W Dzierżoniowie, gdzie mieszkał, istnieje kino-teatr „Zbyszek” imienia Zbigniewa Cybulskiego
źródło: wikipedia, tekst udostępniany na licencji Creative Commons
