Irena Kwiatkowska, Warszawa

»ODSŁUCHAJ BIOGRAM«

Nazywam się Irena Kwiatkowska…

Wszyscy znamy Panią Irenę. Przecież tak często odwiedzała nas w domach. No, może nie bezpośrednio, ale za to we wszystkich naraz, u wszystkich, którzy zapraszali ją do siebie dzięki telewizji i radiu. W czasie tych wizyt dawała nam wiele radości w naszym szarym, „zabieganym” życiu. Była jedną  z nas. Jedną z nas, ale jednocześnie osobą pełną pozytywnej energii i ujmującego humoru.

Irena Kwiatkowska - Aktorka Komediowa Stulecia urodziła się w Warszawie 17 września 1912 roku jako córka Marianny z domu Barabasz i Kryspina Stanisława Kwiatkowskiego. Miała czworo rodzeństwa (dwóch braci i dwie siostry, jedna zmarła w wieku 18 lat), ale tylko ona miała aktorskie zainteresowania i predyspozycje. Może stało się tak za sprawą ojca, który był wielkim miłośnikiem książek, z biblioteką pełną „białych kruków” i własnym exlibrisem, miłośnikiem teatru, do którego często zabierał córkę, a w 18te urodziny podarował jej zbiór Satyr Rodocia, kto wie?Mieszkając w stolicy miała łatwiejszy dostęp do wydarzeń kulturalnych. Na pewno wpływ na jej upodobania wywarło też kino, które przeżywało rozkwit. Przede wszystkim jednak została obdarowana wrodzonym talentem, „iskrą bożą”, duszą artystki, która od wczesnego dzieciństwa budziła w niej marzenie, by zostać aktorką.

Po skończeniu nauki w IX LO im. Klementyny Hoffmanowej postanowiła rozpocząć studia aktorskie w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej. Miała wspaniałych nauczycieli, wśród których był rektor Instytutu, znakomity aktor Aleksander Zelwerowicz. To on zauważył jej talent na egzaminie wstępnym i zdecydował o przyjęciu na studia. Także on, w 1935 roku, kiedy kończyła studia  powiedział słowa, które zapamiętała do końca życia: „Warunków pani nie ma, trzeba dużo pracować”. Pani Irena wzięła sobie te słowa głęboko do serca, z pokorą pracowała , a po latach wielokrotnie powtarzała -”praca, praca i jeszcze raz praca”. Dzięki talentowi i ogromnej pracowitości stała się jedną z największych i najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorek.
Jako studentka Irena Kwiatkowska wzięła udział  w 1934 roku w konkursie recytacji wiersza dla dzieci. Wygrała go i zdobyła główną nagrodę, którą była kwota 50 zł. Porównując ceny, za jedną złotówkę można było zjeść dobry obiad, a pensja wykwalifikowanego robotnika wynosiła 90 złotych miesięcznie.
Jeszcze w tym samym roku wygrała następne konkursy recytacji wierszy Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i współczesnej poezji polskiej. Konkursy te organizowane były przez Polskie Radio, dzięki temu jeszcze na studiach rozpoczęła z nim współpracę.

Po studiach, od 1935 roku wzięła udział w przedstawieniu dyplomowym „Zaręczyny pod dębem” Jakuba Offenbacha. Fryderyk Járosy przeniósł to przedstawienie do stworzonego przez siebie teatru rewiowego Cyrulik Warszawski, mieszczącego się w sali przy ul. Kredytowej 14. Młoda Pani Irena widocznie zrobiła na Fryderyku Járosym dobre wrażenie, skoro zatrudnił ją w Cyruliku Warszawskim, który od 1 sierpnia 1935 roku zmienił swój charakter i stał się teatrzykiem literackim, wystawiając spektakl „Pod włos”. Występowali w nim wówczas znani i lubiani aktorzy: Jadwiga Andrzejewska, Stefania Górska, Zofia Terné, Michał Znicz, czy Karol Hanusz.

Prawdziwy debiut Pani Ireny nastąpił jednak w Teatrze Powszechnym, gdzie stworzyła tytułową rolę w „Gałganku” Dario Niccodemiego. Potem przyszły role Chochlika w „Balladynie” Juliusza Słowackiego, Dziewczyny w „Okrężnym” Józefa Korzeniowskiego i Rózi w „Dożywociu” Aleksandra Fredry.
Od 1936 roku Irena Kwiatkowska występowała w Teatrze Nowym w Poznaniu, a od 1938 roku w katowickim Teatrze Polskim. Zagrała wówczas takie role jak: Nastka w „Róży” i Irena w „Ponad śnieg bielszy się stanę” Stefana Żeromskiego, Helenka w „Grubych rybach” Michała Bałuckiego, Pokojówka w „Damach i huzarach” Aleksandra Fredry i Maniewiczowa w „Żabusi” Gabrieli Zapolskiej.
Jak na młodą aktorkę był to spory sukces. W ciągu 4 lat zagrała 20 ról teatralnych. Została zauważona przez publiczność i krytykę, która opisała jej talent komediowy jako „samorodny humor”.

1 września 1939 roku Niemcy napadły na Polskę. Czas wojenny nie sprzyjał kulturze, przyszedł czas walki z okupantem. 
Pani Irena po apelu prezydenta m. st. Warszawy, Stefana Starzyńskiego zgłosiła się we wrześniu 1939 roku jako ochotniczka do obrony Warszawy. Punkt zgłoszeń znajdował się w gmachu Poczty Głównej na pl. Napoleona, otrzymała przydział do prac pomocniczych w Polskim Czerwonym Krzyżu.
Przez okres całej wojny pracowała jako kosmetyczka i kelnerka, również zajmowała się księgowością w stołówce Rady Głównej Opiekuńczej. Nie podejmowała pracy jako aktorka w jawnych teatrach za zgodą władzy okupacyjnej.

W czasie Powstania Warszawskiego była łączniczką mjr. Włodzimierza Kozakiewicza ps. Barry na Starym Mieście. Otrzymała pseudonim Katarzyna. Występowała w wolnych chwilach w warszawskich szpitalach dla rannych powstańców.
2 sierpnia 1944 roku Leon Schiller założył „brygadę teatralną”, gdzie występowała razem z Mirą Zimińską, Mieczysławem Foggiem i wielu innymi aktorami w spektaklach organizowanych w ruinach warszawskich, szpitalach, piwnicach i na kwaterach powstańczych.

Po wojnie, od roku 1946 występowała w krakowskim Kabarecie Siedem Kotów, gdzie śpiewała, tańczyła, deklamowała wiersze i wygłaszała monologi, a teksty pisał dla niej sam mistrz Konstanty Ildefons Gałczyński. Stworzyła niezapomniane kreacje m.in. Hermenegildy Kociubińskiej, Sierotki, czy Żony Wacia. Niestety, w niedługim czasie kabaret został zamknięty przez ówczesne władze, które tłumaczyły ten fakt troską o widza, a jako powód podano „zagrożenie pożarowe”.
Irena Kwiatkowska występowała w wielu teatrach, kabaretach, w telewizji i w filmie, tworząc charakterystyczne postaci i role, które z czasem stały się kultowe , uznane za klasykę gatunku komediowego.

Teatry, w których występowała: Klasyczny (1948-1949), Współczesny (1949-1951), Syrena (1952-1957 i 1961-1972), Komedia (1958-1960), Ludowy (1972-1974) , Nowy (1974-1994) , Polski ( 1997-2008 ).
Niektóre  spektakle i role teatralne:  
1948 rok – Seans Noela Cowarda – rola: Pani Arcati
                 Kobieta we Mgle Michała Rusinka – rola: Burmistrzowa
1950 rok – Wieczór Trzech Króli Williama Szekspira – rola: Maria
1951 rok – Mieszczanie Maksyma Gorkiego – rola: Stiepanida
1955 rok – Diabli nadali w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej
1958 rok – Sublokatorka Adama Grzymały-Siedleckiego w reżyserii Kazimierza    Krukowskiego i Danuty Pietraszkiewicz – rola: Mangierowa
1959 rok – Jeszcze raz w reżyserii Kazimierza Krukowskiego
1961 rok – Arka nowego w reżyserii Adama Hanuszkiewicza
1964 rok – Szafa gra w reżyserii Adolfa Dymszy
1965 rok – Latający narzeczeni Marca Camolettiego w reżyserii Czesława Szpakowicza –   rola: Berta
1969 rok – Lord z walizki Oscara Wilde'a w reżyserii Zdzisława Tobiasza – rola: Lady Bracknell
1970 rok – Staroświecka komedia A.Arbuzowa
1972 rok – Pan Jowialski Aleksandra Fredry w reżyserii Jana Kulczyńskiego – rola: Szambelanowa
1974 rok – Wariatka z Chaillot Jeana Giraudoux w reżyserii Lecha Wojciechowskiego – rola: Aurelia
1978 rok – Dom Kobiet Zofii Nałkowskiej w reżyserii Mariusza Dmochowskiego – rola: Julia Czerwińska
1988 rok – Łaźnia Włodzimierza Majakowskiego w reżyserii Bohdana Cybulskiego – rola: Towarzyszki Underton
1989 rok – Faust Johanna Wolfganga Goethego w reżyserii Bohdana Cybulskiego – podwójna rola Komediantki i Czarownicy
1995 rok – Mój przyjaciel Harvey, Mary Chase w reżyserii Marcina Sławińskiego – rola: Veta Luiza Simmons
1996 rok – Z rączki do rączki Michaela Conney'a w reżyserii Andrzeja Rozhina – rola: Pani Cowper
1997/2008 rok – Zielona gęś K.I.Gałczyńskiego w reżyserii Jarosława Kiliana-rola: Hermenegilda Kociubińska.
2002 rok – Gala-Benefis z okazji 90 urodzin Ireny Kwiatkowskiej w Teatrze Polskim.

Irena Kwiatkowska występowała również w Teatrze Telewizji, gdzie miała okazję zaprezentować swój komediowy kunszt widzom w całym kraju. Każdy prawie z ponad 20 spektakli, w których występowała stawał się wydarzeniem.
Pierwszą rolą w spektaklu telewizyjnym, w którym wystąpiła Pani Irena była Pani Petypon w Damie od Maksima” Georgesa Feydeau (1963 rok). Następnie była seria komedii kryminalnych: „Alicja Prowadzi śledztwo” Roberta Thomasa, w reżyserii Edwarda Dziewońskiego, w których zagrała tytułową rolę Alicji Postic (1970 rok).
Gustaw Holoubek wyreżyserował dla telewizji w 1971 roku spektakl „Fantazy” Juliusza Słowackiego, w którym Irena Kwiatkowska zagrała rolę hrabiny Respektowej.
W roku 1975 roku wystąpiła w jednej ze swoich najlepszych ról: Abby Brewster w spektaklu „Arszenik i stare koronki” Josepha Kesselringa, w reżyserii Macieja Englerta. Lubiła tę rolę, dlatego wybrała ją na swój jubileusz 55-lecia pracy artystycznej w 1990 roku. Sztuka wystawiona została na deskach Teatru Nowego w Warszawie w reżyserii Adama Hanuszkiewicza.
Rok 1976 w telewizji przyniósł spektakl „Ożenek” Mikołaja Gogola w reżyserii Ewy Bonackiej, gdzie Irena Kwiatkowska po mistrzowsku zagrała rolę Swatki.
W 1977 roku Pani Irena zagrała tytułową rolę w „Porwaniu doñi Agaty”, Gudrun Pausewang w reżyserii Stanisława Wohla, w roku 1981 była Kasztelanową w „Dwóch bliznach” Aleksandra Fredry w reżyserii Andrzeja Łapickiego, a w roku 1990 Tykalską w „Panu Damazym” Józefa Blizińskiego w reżyserii Janusza Bukowskiego.
W roku 1993 zagrała rolę Laury Collins w reżyserowanym przez Janusza Majewskiego „Upiorze w kuchni” Patricka G. Clarka.

Prawdziwą popularność przyniósł jej udział w serialach telewizyjnych. Pierwszym  z nich (15 odcinków) była „Wojna domowa” (1965 - 66, w reżyserii Jerzego Gruzy), gdzie zagrała rolę Zofii Jankowskiej, matki głównego bohatera, nastolatka Pawła. W następnych serialach, także w reżyserii Jerzego Gruzy -„Czterdziestolatek” (1974 –77, 21 odcinków i jego kontynuacji w latach 1993-94 „Czterdziestolatek. Dwadzieścia lat później”,15 odcinków) zagrała bardzo charakterystyczną rolę Kobiety Pracującej,  ze słynną kwestią: „Jestem kobieta pracująca – żadnej pracy się nie boję” Jest to jedna z kreacji najlepiej zapamiętanych przez telewidzów i widzów kinowych (motyw wykorzystany w filmie „Motylem jestem, czyli romans 40-latka”- 1976 rok). Kobieta Pracująca  to rola epizodyczna, postać pojawia się niespodziewanie, w momentach związanych z fabułą odcinka i aktualnymi potrzebami głównych bohaterów. W serialu Kobieta Pracująca pojawiła się aż w 64 rolach reprezentujących przeróżne zawody i zajęcia. Była więc: roznosicielką mleka, specjalistką od uszczelniania okien taśmą metalową, inkasentką z gazowni i elektrowni, ajentką PZU, sprzedawczynią cielęciny, kobietą oferującą „domokrążne szycie spodni z materiałów powierzonych”, sprzątaczką w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, listonoszką i kontrolerką biletów, ekspertem samochodowym PZMot-u,  panią wykonującą prace zlecone dla spółdzielni „Dzianina”, kominiarzem, sąsiadką z piętra, pomocą domową z ogłoszenia, jednoosobową „trójką szkolną”, sprzedawcą-rzeczoznawcą w Desie, inspektorką d.s. walki z radio i telepajęczarstwem, stewardessą, ochotniczką w Ochotniczym Komitecie Opieki nad Żonami Rezerwistów, operatorką koparki, naganiaczką na polowaniu, ogrodniczką w parku szpitalnym. W filmie „Motylem jestem, czyli romans 40-latka” była nadinspektorem schodów ruchomych na dworcu Warszawa Centralna. W serialu „Czterdziestolatek. Dwadzieścia lat później”, Kobieta Pracująca była sąsiadką Karwowskich, która zawodowo zajmowała się wróżeniem.
Wszystkie „wcielenia” tej postaci to prawdziwe perełki kunsztu aktorskiego Ireny Kwiatkowskiej, stanowiące wzór do naśladowania dla wielu adeptów tej sztuki.
W serialu „Zmiennicy” (1986-88, 15 odcinków) Irena Kwiatkowska była Marią Piórecką, matką Kasi, głównej bohaterki.

W filmach grała role drugoplanowe, lub epizody, z których każdy był wyrazisty, natychmiast zauważony, zapamiętany, doskonale oceniony przez   widzów i krytyków. W komedii „Dzięcioł” (1970 r. w reżyserii Jerzego Gruzy) zagrała twardą sanitariuszkę, chwalącą się umiejętnościami wypicia każdego alkoholu w dowolnej ilości, włącznie z „jagodzianką na kościach”. „Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ Króla Kasiarzy” (1978 r.) dał jej okazję pokazania możliwości wokalno-tanecznych.To rola bufetowej Makowskiej rewelacyjnie tańczącej i śpiewającej piosenkę „Roztańczone nogi”. Jeszcze jeden film muzyczny „Lata dwudzieste... lata trzydzieste” (1983 r.) w którym Pani Irena zagrała rolę Pani Anieli. W filmie „Rozmowy kontrolowane” zagrała wruszająco rolę Lusi, dobrotliwej i naiwnej ciotki Ryszarda Ochódzkiego. Wszyscy pamiętamy  zabawne, konspiracyjne hasło: ”Żyrafy wchodzą do szafy” z odzewem: „Pawiany wchodzą na ściany”.

Niezapomniane są występy kabaretowe Ireny Kwiatkowskiej. W latach 1961-66 miała okazję współpracować z Jeremim Przyborą i Jerzym Wasowskim w „Kabarecie Starszych Panów”.  Śpiewała piosenki: „Shimmy Szuja”, „Tango Kat”, czy „Prysły zmysły”. Stworzyła wiele postaci: Doktorowej Praszczadkowej, Damy Jarzynowej, Matki, Hrabiny Tyłbaczewskiej, Ciotki, Babci, Damy z Kluczem. Razem z Edwardem Dziewońskim, Anną Seniuk, Wiesławem Gołasem, Janem Kobuszewskim i Wiesławem Michnikowskim stanowiła filar Kabaretu Dudek, gdzie wystąpiła w wielu, dzisiaj już kultowych skeczach, np. „Przyjęcie”, autor Eryk Lipiński, „Wyskocz pan”, autor Jeremi Przybora, „Dwie kolejki”, autor Stanisław Tym, „Climy”, autor Stanisław Tym. Wykonywała również piosenki, np.: „Garden party lady Marty”, słowa: J. Przybora, muzyka J. Wasowski, czy „Krzyżówka”, słowa i muzyka M. Hemar.Jednym z autorów piszących dla Dudka, którego utwory wykonywała i bardzo ceniła był Wojciech Młynarski.

Ściśle współpracowała z Polskim Radiem. Występowała w wielu słuchowiskach. Czytała: „Trędowatą”, Heleny Mniszkówny, grała w bajkach dla dzieci i młodzieży, interpretowała wiersze Aleksandra Fredy, Jana Brzechwy i Juliana Tuwima. Wiersz „Ptasie radio” jest uważany za najwybitniejszą interpretację wiersza dla dzieci w XX wieku. Stworzyła kultową dziecięcą postać-Plastusia w cyklu słuchowisk M.Kownackiej.Do niezapomnianych należy też czytana przez nią proza dla dzieci: ”Książę i żebrak” M.Twaina, „Przygody Mikołajka”J.J.Sempe,R.Gościnnego,”Ania z Zielonego Wzgórza”L.M.Montgomery, „Kubuś Puchatek” A.A.Milne, czy „Dzieci z Bullerbyn” A.Lindgren. W humorystycznych monologach teatrzyku „Eterek” Jeremiego Przybory była Eufemią, a w słuchowiskach Marii Czubaszek „Kaziu, jak masz na imię?””Gdzie jest Bulbulina?” i „Cały Kaczor, cały on” obok Wojciecha Pokory i Jerzego Dobrowolskiego stworzyła pamiętną postać Ciotki.
Wiersze i bajki dla dzieci , m.innymi „Pchłę Szachrajkę” J.Brzechwy nagrywała także dla wydawnictwa płytowego-Polskie Nagrania.

Ostatnie role zagrała także dla dzieci: była Babcią-Wróżką w cyklu telewizyjnych bajek muzycznych  Justyny Holm z muzyką Krystyny Kwiatkowskiej- ”Śmigus i Dyngus”, ”Wielkanocny zajączek”, "Anielska cierpliwość" (1997-99) i postacią Pani Flory w wieczorynce „Babcia Róża i Gryzelka”(2006).Trzeba zaznaczyć, że bardzo ceniła dziecięcego  widza   i słuchacza, uważała za najbradziej wymagającego i szczerego. Lubiła grać dla dzieci, nigdy nie odmawiała, a przyświecało jej gogolowskie hasło - ”Dla dzieci tak samo, tylko lepiej”
Pożegnanie z widzami nastąpiło w telewizyjnym serialu „Niania” w roku 2008, w którym zagrała matkę Hieronima.

Irenę Kwiatkowską uhonorowano wieloma odznaczeniami i nagrodami, niektóre z nich to:
1965 – Nagroda Przewodniczącego ds. Radia i Telewizji za wybitne osiągnięcia aktorskie w programach rozrywkowych telewizji,
1967 – Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
1967 – „Złota Maska”, nagroda redakcji „Expressu Wieczornego”,
1968 – „Złota Maska”, nagroda redakcji „Expressu Wieczornego”,
1968 – Laureatka plebiscytu na najpopularniejszą kobietę Warszawy,
1969 – „Złota Maska”, nagroda redakcji „Expressu Wieczornego”,
1970 – Nagroda Artystyczna Miasta Warszawy,
1971 – „Złota Maska”, nagroda redakcji „Expressu Wieczornego”,
1971 – Nagroda Artystyczna Miasta Warszawy,
1973 – „Złoty Mikrofon” za stworzenie postaci Plastusia i Pani Eufemii oraz za całokształt      wybitnej twórczości aktorskiej w audycjach radiowych dla dzieci i dorosłych,
1987 – Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Polonia,
1993 – „Wielki Splendor”, nagroda Teatru Polskiego Radia za kreacje radiowe,
1994 – Honorowa Odznaka Związku Niewidomych,
1994 – „Prometeusz”, nagroda za wybitne osiągnięcia estradowe,
1995 – „Diamentowy Mikrofon” – Nagroda Honorowa z okazji 70-lecia Polskiego Radia,
1995 – „Złoty Wawrzyn Grzymały”, nagroda Bydgoskiego Towarzystwa Teatralnego dla najlepszych aktorów,
1995 – „Super Wiktor”,
1995 – „Warszawianka Roku 1995”, tytuł w plebiscycie „Expressu Wieczornego”,
1998 – Order Uśmiechu,
2000 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
2002 – „Gwiazda Telewizji Polskiej”, nagroda z okazji 50-lecia TVP za kreacje w Teatrze telewizji i kabarecie,
2003 – Nagroda za całokształt twórczości artystycznej na IV Festiwalu Dobrego Humoru w Trójmieście,
2003 – Odcisk dłoni na Promenadzie Gwiazd podczas VIII Festiwalu Gwiazd w Międzyzdrojach,
2005 – Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis,
2006 – Medal Pamiątkowy „Pro Masovia”,
2007 – Wawrzyn Mistrza Mowy Polskiej,
2008 – „Aktorka komediowa stulecia” – nagroda w plebiscycie „Złote Kaczki”,
2008 – 5 miejsce w ankiecie Polityki na najważniejszych aktorów polskich XX w.,
2009 – Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Praca pochłaniała ją całkowicie. Niemal zabrakło jej czasu na życie prywatne. W roku 1948 wyszła za mąż za „miłość swojego życia”- prawnika, lingwistę i spikera Polskiego Radia, Bolesława Kielskiego. Przez całe życie był on jej powiernikiem i przyjacielem. Niestety nie mieli dzieci. Pani Irena nie mogła pogodzić macierzyństwa z pracą zawodową. Pod koniec 1980 roku ciężka choroba  przykuła pana Bolesława do łóżka. Pani Irena opiekowała się nim z wielką troską, aż do  śmierci męża w 1993 roku.W wieku 90 lat w 2002 roku  zamieszkała na warszawskich Kabatach przy rodzinie Krystyny Kwiatkowskiej-Jabłońskiej ( bratanica i córka chrzestna pani Ireny). Ostatnie dwa lata życia spędziła w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie.Tam zmarła 3 marca 2011 roku. Pochowana na warszawskich Powązkach we wspólnym grobie z mężem.

W 2012 roku, w setną rocznicę urodzin aktorki, na pamiątkę wielokrotnie spędzanych z rodziną wakacji w Ustce ( w Domu Pracy Twórczej ZAiKS ) postawiono na usteckiej promenadzie Pomnik – Ławeczkę Ireny Kwiatkowskiej. Postać Pani Ireny zajmuje prawą stronę ławeczki, lewą pozostawiono dla odwiedzających. Popularność Pani Ireny powoduje, że nieraz trzeba stać w kolejce, aby przysiąść koło uwielbianej aktorki i zrobić pamiątkowe zdjęcie. Bardzo chętnie „przytulają” się do niej dzieci, co szczególnie cieszy bratanicę Krystynę, założycielkę Fundacji im.Ireny Kwiatkowskiej działającej na rzecz twórczości dla dzieci i chroniącej dorobek aktorki, który pozostawiła najmłodszym.